..Ważne pokazy Plus dobre porady
.Jałowiec YouTube
..Klon palmowy (akadama) jakie podłoże
..Sztuka bonsai czyli poradnik u Kamila
.Drutowanie pnia poradnik
..Drutowanie gałązek poradnik
.Magic Jin i Shari
..Robert Błądek poradnik forum przyjaciół
.Drzewa i krzewy, najlepsze info. wzrost, warunki itp. .. informacje poradnik
..Rozmnażanie iglaków poradnik
.Najlepsze info o gatunkach bonsai, co i jak poradnik
..Duża baza roślin, najlepsza plus info o nich
Wzory na bonsai
.Wzór na jałowca tak???
...Bonsai ficus moje wzory
..Super wzory na bonsai blog Roberta S.
...Przykłady na kaskady i inne od Mario z AB hiszpan
..Galeria drzewek Walter Pall
...Jalowiec Shimpaku, SUPER WZÓR formowanie, cięcie, drutowanie Shinichi Nakajima
Bolas pytanka
jałowiec.....
1.co z igłami na gałązkach
2.nawóz--faktycznie psie jedzonko
3.podłoże według Roberta akadama, kyriu, bims 7*2*1 czy faktycznie
4.jak najlepiej zagęścić
5.narzędzia jakie i dla czego
6.podstawowe grubości drutu
7.sita, skąd najtaniej i jakie
beniamin...
1.formowanie, propozycje Bolka, ile przyciąć i czy według moje wzory się da
2.jak najlepiej zagęścić
3.ile gałązek, jakie zostawić, ile liści musi być żeby przeżył
4.gałęzie które utnę lepiej wsadzić w zwykłą ziemie i ukorzeniacz czy inne podłoże i czy szklarniować
5.akadama czy zwykła ziemia kwiatowa z torfem
___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___,,,___ ,,,___,,,___,,,___,,,___
porady od AdoZ
Trochę historii
Bonsai oznacza drzewko hodowane w płaskim pojemniku i miniaturyzowane poprzez specyficzną uprawę i pielęgnację. Nazwa wywodzi się z języka japońskiego, gdzie "bon" oznacza tacę lub pojemnik, a "sai" drzewo, roślinę. Sztuka modelowania drzew wywodzi się jednak z Chin. Najstarsze wzmianki o uprawie w naczyniach skarlałych drzewek pochodzą z czasów panowania dynastii Cin (221 - 207 p.n.e.). Określane były mianem "Pen-jing". Dzieliły się na dwie kategorie: "Pun-ching", czyli pejzaże w miniaturze i "Pun-sai" będące odpowiednikiem japońskich bonsai. W tym miejscu chciałabym poświęcić kilka słów "pun-jing", bowiem są to kompozycje jedyne w swoim rodzaju i bardzo urokliwe. Pejzaże w małych, płaskich pojemnikach powstają stopniowo ze specjalnie uprawianych roślin. Ale nie to jest jego główną zaletą. Twórcy, którzy do dziś praktykują tworzenie "pun-jing", oprócz wielu gatunków drzew wykorzystują również różnego typu gadżety, by urozmaicić swoje miniaturowe ogródki. Bardzo częstym motywem jest maleńka drewniana, lub ceramiczna pagoda ustawiona pod drzewkami lub postać wędrowca na ścieżce. Czasem pojawiają się strumyki, jeziora, mosty. Utrzymanie miniaturowego pejzażu w należytym stanie wymaga bardzo dużo uwagi i pracy.
Za czasów dynastii Sung (960 - 1279 r.) istniała już fachowa literatura traktująca o uprawie pun-sai i pun-ching. O wiele wcześniej pojawiają się wzmianki o miniaturowych drzewkach w literaturze. T'ao Yuanminga (365 - 427) w odzie "Powrót", wychwala surowe piękno "pun-sai". Najstarsze wizerunki miniaturowych drzewek widnieją na ściennych malowidłach w grobowcu księcia Chang Huai, zbudowanym w roku 706 r. Prawdopodobnie właśnie w tamtym okresie fascynacja tą dziedziną sztuki przeniosła się do Japonii. Bo należy zaznaczyć, że bonsai to nie tylko przycinanie, drutowanie i podlewanie drzewka, które karleje w płaskiej doniczce. Posiadanie bonsai wiąże się z pewną filozofią, opierającą się na cierpliwości, uwadze, miłości do przyrody i systematyczności. Najlepszym tego przykładem jest podejście Japończyków do hodowli bonsai. Uprawianie miniaturowych drzew stanowi dla nich możliwość zbliżenia się do natury, sprzyja kontemplacjom i medytacjom o harmonii człowieka ze wszechświatem, ziemi z niebem i jest obok chanoju (ceremonii parzenia herbaty) i ikebana (sztuki układania kwiatów) symbolem ich kultury. Pierwsze japońskie ilustracje bonsai pojawiają się w makimono - zwoju Saigyo Monogatari z 1195r. Z okresów Kamakura, Muromaci i Mamojama (1185 - 1603) pochodzą zwoje zawierające dużo ilustracji miniaturowych drzewek.
Uprawa bonsai była sztuką elitarną, dostępną tylko dla członków domów szlacheckich, samurajskich oraz klasztorów. Dopiero w okresie Edo, za czasów panowania rodu Tokugawa (1603 - 1868) bonsai zwane wtedy "Hachiue" dotarło do tak zwanych szerszych mas. Propagatorem hodowli miniaturowych drzewek w Japonii był chiński urzędnik Chu Shun-sui, który w 1644 roku przywiózł literaturę fachową. Do dziś w parku pałacu w Tokio rośnie sosna drobnokwiatowa uformowana w XVII przez Iemitsu, trzeciego shoguna z rodu Tokugawa. Jest to najstarsze bonsai w Japonii.
Trochę teorii W różnych dziedzinach japońskiej sztuki, także w bonsai można dostrzec wpływ podstawowych kanonów piękna, a więc "wabi" - celowego ubóstwa środków dla zrozumienia sensu życia i podziwu dla najprostszych form natury oraz "sabi" - wytwornej prostoty we wszelkiego rodzaju twórczości. Kierowanie się tą zasadą wydatnie ułatwi każdemu początkującemu hodowcy zrozumienie istoty kształtowania własnego mikroświata.
Dla lepszego poznania, czym jest bonsai należy zrozumieć różnicę pomiędzy rośliną doniczkową a bonsai. Od przeciętnej rośliny zakupionej w kwiaciarni lub centrum ogrodniczym wymaga się szybkiego wzrostu, efektownych liści i kwiatów (czasem również owoców) oraz zdrowego wyglądu. Ingerencja człowieka polega na zapewnieniu jej odpowiednich warunków i podstawowej pielęgnacji. Bonsai jest dziełem kształtowanym rok po roku i choć istnieją zasady, według których nadaje się mu odpowiednią formę, to jednak drzewko nie ma takiej swobody wzrostu jak inne rośliny doniczkowe.
W sztuce bonsai bardzo ważną rolę odgrywa pojemnik, który musi tworzyć harmonijną kompozycję z drzewkiem. Pojemniki powinny być dopasowane kształtem, pojemnością i kolorem do formy, wieku i kondycji posadzonych w nich roślin.
Należy pamiętać, że każde drzewko odznacza się niepowtarzalnym charakterem. Formując nawet kilka drzew tego samego gatunku bez trudu dostrzeżemy specyficzne cechy osobnicze odróżniające każde z nich od pozostałych. Dlatego choć istnieją określone style kształtowania, to nie ma fizycznej możliwości stworzenia dwóch identycznych bonsai. Jest to pocieszające, zwłaszcza dla początkujących bonsaistów, którzy bardzo często wzorują się na zdjęciach i ilustracjach z książek i czasopism.
Roślina przeznaczona do miniaturyzacji powinna mieć drobne liście i charakteryzować się zdolnością rozkrzewiania, czyli wytwarzania pędów bocznych. Bardzo ważne jest również, by drzewko lub krzew poddane zabiegom zachowało naturalny wygląd, właściwy dla swojego gatunku. Dość znaczącą cechą jest też odporność na przycinanie. Zdarzają się bowiem rośliny, które nie tolerują uszczykiwania pędów, cięcia gałęzi i korzeni ani innych drastycznych zabiegów. Najlepszym przykładem jest laur zwyczajny, który nieobeznanej z tematem autorce niniejszego artykułu usechł w ciągu dwóch tygodni od zabiegu. Zanim więc zabierzesz się, drogi czytelniku, do opitolenia swojego krzaczka przeczytaj trochę o jego preferencjach.
Nie istnieje żadna norma, która by określała wysokość bonsai. Każde drzewo lub krzew formowane jako miniatura i posadzone w pojemniku może być określane tą nazwą. Chyba tylko względy praktyczne ograniczają wielkość bonsai. Wyobraźmy sobie bowiem, ile wysiłku kosztowałoby przesadzenie metrowego drzewka, liczącego sobie 50 lat. Jego waga (wliczając bryłę korzeniową i ziemię z pojemnika) mogłaby dochodzić do 80 kg. Nikt przy zdrowych zmysłach (bez prywatnego podnośnika) nie odważyłby się ruszyć takiego ciężaru. W przeszłości wysokość bonsai nie przekraczała 60 cm, co było związane z eksponowaniem drzewek w niedużych pomieszczeniach i potrzebą ich przenoszenia. Obecnie utrzymuje się tendencja hodowania dużych bonsai, które na różnego rodzaju wystawach przyciągną uwagę widza. Z tego względu coraz częściej spotkać można drzewka przekraczające metr wysokości. Jednak najpopularniejsze są bonsai liczące od 20 do 40 cm. Osobiście najbardziej lubię "mame", drzewka nie przekraczające 10 cm. Zainteresowanie bonsai na świecie rośnie, ale to ciągle Japonia jest krajem, w którym uprawa miniaturowych drzew cieszy się największą popularnością. W większości domów znajduje się kącik przeznaczony do uprawy roślin, zwany uehiba. Chiński filozof Lao Tsy zwykł był mawiać, że można poznać świat nie opuszczając domu. Twórcy bonsai biorą sobie tę maksymę do serca i z wielką pieczołowitością opiekują się swoim prywatnym mikrokosmosem zamkniętym w małym drzewku.
Klasyfikacja bonsai według gatunku surowca roślinnego
Shohaku bonsai tworzone są z drzew iglastych. Najczęściej spotyka się:
- goyomatsu - sosna drobnokwiatowa, zwana japońską białą sosną;
- kuromatsu - sosna Thunberga, zwana czarną sosną;
- akamatsu - sosna gęstokwiatowa, zwana japońską czerwoną sosną;
- sugi - kryptometria japońska; - hinoki
- cyprysik tępołuskowy;
Są to rośliny najczęściej wykorzystywane w sztuce bonsai. Wdzięk i prostota, z jaką naśladują drzewa rosnące w naturalnym środowisku stanowią kwintesencję wabi i sabi. Ich zaletą jest również łatwość przystosowania się do życia w warunkach tak bardzo odbiegających od naturalnego środowiska.
Zoki bonsai tworzone są z drzew i krzewów liściastych. Ogromną zaletą jest tworzenie przez niektóre z nich wspaniałych kwiatów. Do najczęściej wykorzystywanych należą:
- ume - Prunus mume (odmiana moreli, nie istnieje odpowiednik w języku polskim);
- sakura - Prunus donarium (odmiana wiśni o różowych płatkach, tak lubiana i eksploatowana przez mangaków);
- satsuki - azalia japońska;
- kaido - jabłoń niska;
- zakuro - granat właściwy;
- boke - pigwowiec okazały;
Poniżej znajdują się najczęściej wykorzystywane gatunki podlegające zmianom w wyglądzie w zależności od pór roku:
- keyaki - brzostownica japońska;
- kade - klon Bürgera;
- momiji;
- klon palmowy;
- soro - grab japoński;
- shurakaba
- brzoza brodawkowata;
- buna
- buk karbowany;
Z powyższych gatunków najczęściej formuje się grupy drzew lub lasy, choć formowanie ich w innych, trudniejszych stylach daje pozytywne efekty.
Mimono bonsai tworzone są z drzew dających ozdobne owoce. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu:
- karin - pigwowiec chiński;
- umenodoki - ostrokrzew piłkowany;
- zakuro - granat właściwy;
- gumi - oliwnik wąskolistny;
- yusyraume - wiśnia kosmata;
Style w bonsai
Forma, jaka zostanie nadana drzewku zależy głównie od cech surowca roślinnego. Podstawowa zasada kształtowania bonsai mówi, by dopasować styl do surowca roślinnego, a nie surowiec do stylu. Poza tym trzeba wziąć pod uwagę czy cechy danego gatunku pasują do stylu, w którym chce się poprowadzić roślinę. W dalszej części postaram się to zilustrować na przykładzie zdjęć. Na razie jednak dorzucę trochę teorii. Przy formowaniu bonsai nie jest zalecane utrzymanie symetrii. Nieczęsto występuje ona w naturze, więc nie jest wykorzystywana przy kształtowaniu drzewek. Niezmiernie istotne jest również zachowanie właściwych proporcji pomiędzy wysokością drzewka, a nasadą jego pnia oraz między wielkością kompozycji, a rozmiarem pojemnika. Jest takie powiedzenie: "Tyle jest w każdej nauce poznania, ile jest w niej matematyki". Okazuje się, że również bonsai kieruje się zasadą matematyczną. Jest to tak zwany ciąg liczb Fibonacciego, który określa wysokość wyrastania kolejnych gałęzi w stosunku do najniżej umieszczonej. Ciąg charakteryzuje się tym, że pomijając dwie pierwsze liczby, każda kolejna jest sumą dwóch poprzednich (1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55 itd.). Poniżej znajdziecie wszystkie podstawowe style bonsai:
Chokkan - charakteryzuje się prostym, mocnym pniem harmonizującym z głównymi gałęziami, które wyrastają we wszystkich kierunkach tworząc piramidę. To podstawowy styl kształtowania i z własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że nie należy on do łatwych. Wymaga wiele precyzji i niezwykle udanego surowca roślinnego. Przyjmuje się, że najniższa gałąź skierowana do tyłu wyrasta pomiędzy drugą a trzecią, licząc od dołu. Jeśli sprawimy, by gałęzie zwisały ku dołowi wywołamy wrażenie, że drzewko jest stare. Natomiast gałęzie uniesione nieco ku górze stworzą efekt młodego, pełnego wigoru bonsai. Szczególnie polecane dla tego stylu są modrzewie, cyprysy, sosny, jodły, jałowce, wiązy, klony, buki i dęby.
Shakan - charakteryzuje się prostym (nie zgiętym) pniem, pochylonym w prawo lub w lewo. Wyróżnia się trzy odmiany shakan: Sho-shakan - drzewko lekko pochylone;
Chu-shakan - drzewko średnio pochylone;
Dai-shakan - drzewko mocno pochylone;
Ten sposób formowania jest szczególnie polecany początkującym twórcom bonsai. Niedostatki i błędy w prowadzeniu pnia można łatwo zatuszować poprzez wszelkiego rodzaju gadżety, jak kamienie u podstawy, kępa trawy, czy też krzak miniaturowych porostów. Szczególną uwagę należy zwrócić na odszukanie środka ciężkości drzewka, który równoważy się poprzez odpowiednie uformowanie nisko rosnących gałęzi lub skierowanie wierzchołka w stronę przeciwną do wygięcia pnia. Ważne jest, by drzewa wybierane do tego stylu miały mocny system korzeniowy, który będzie utrzymywał pień w odpowiednim pochyleniu. Bardzo dobrym surowcem roślinnym dla tej formy jest sosna i azalia.
Moyogi - charakteryzuje się naprzemianległymi wygięciami pnia, gdzie grzbiet każdego wygięcia jest jednocześnie miejscem wyrastania gałęzi. Gałęzie prowadzone są na lewo, na prawo i do tyłu. Czwarta gałąź powinna być skierowana w lewo, piąta w prawo itd. Optyczne wyważenie kompozycji wymaga, by wierzchołek drzewka przebiegał w linii prostej w stosunku do nasady pnia. Czasem odchodzi się od tej zasady formując drzewko w stylu łączonym Shokan-moyogi, które charakteryzuje się zygzakowatym pniem pochylonym w lewo lub w prawo. Jest to bardzo popularny styl dla drzewek eksponowanych we wnętrzach. Najlepiej do formowania nadają się sosny, jałowce i większość drzew liściastych.
Fukinagashi - bonsai kształtowane wiatrem. Wzoruje się na drzewach rosnących w ekstremalnych warunkach, na skałach lub w innych miejscach, gdzie wieją silne wiatry. Gałęzie, smagane cały czas silnymi podmuchami zwracają się w jednym kierunku. Pień może być pochylać się w tę samą stronę, co gałęzie albo w przeciwną. Mistrzowie bonsai rozróżniają dwie odmiany tego stylu. Pierwszą jest drzewko uformowane w sposób, jakby było wystawione na ciągłe działanie silnego wiatru. W drugiej bonsai wygląda, jakby zostało uderzone nagłym, silnym podmuchem. Najczęściej spotykanymi gatunkami w tym stylu są sosny i klony.
Bunjin - inspiracją powstania tego sposobu formowania były drzewa przedstawione na ilustracjach, stworzonych przez przedstawicieli południowej szkoły chińskiego malarstwa pejzażowego Nanga. Ogromny wpływ na sposób ukazania przyrody miało uprawianie przez nich kaligrafii. Wyrafinowaną formę drzew uzyskuje się poprzez formowanie gałązek powyżej 2/3 wysokości drzewa. Jest to jedyny sposób formowania, w którym porzuca się większość zasad uznawanych w innych stylach. A więc gałęzie mogą okrążać pień, krzyżować się z nim, natomiast wierzchołki nie muszą być wyprostowane. Czasem bunjin określa się mianem stylu poetyckiego. BR>
Kengai - charakteryzuje się pniem opadającym poniżej poziomu jego podstawy. Wzorem dla formy kaskadowej są drzewa i krzewy zwieszające się z występów skalnych. Bonsai prowadzone w ten sposób powinno mieć wijący się pień. Liczba gałęzi nie jest określona, bardziej zwraca się uwagę na ogólne wrażenie, niż na wyliczenia matematyczne tak przydatne w innych stylach. Podstawową zasadą jest by wierzchołek znajdował się poniżej podstawy pojemnika. W odróżnieniu od pozostałych rodzajów formowania doniczki używane przy kengai są bardziej smukłe i głębokie. Stanowią przeciwwagę w stosunku do zwieszającego się pnia. Zapobiega to przede wszystkim przewracaniu się bonsai, poza tym bardzo efektownie się prezentuje. Rozróżnia się kilka odmian stylu kengai:
Taki-kengai - drzewko formowane na kształt wodospadu;
Ito-kengai - drzewko z kilkoma swobodnie wiszącymi gałęziami;
Han-kengai - pół kaskady. Tu dopuszcza się, by najniższy punkt nadziemnej części drzewka znajdował się powyżej poziomu dna pojemnika. Czasem dopuszcza się, by najniższa część drzewka sięgała górnej krawędzi pojemnika.
Najczęściej wykorzystywanymi gatunkami drzew są sosny, jałowce, bluszcze, wierzby, azalie, irgi, oliwniki, i drzewa owocowe.
Hokidachi - charakteryzuje się miotlastym kształtem korony. Konary wyrastają z prostego pnia i tworzą wachlarzowatą koronę drzewa. Pień powinien mieć mocną nasadę. Do formowania nadaje się surowiec roślinny bez nisko wyrastających gałęzi. Najczęściej uprawianymi w tym stylu gatunkami są brzostownice, klony, wiązy, cyprysiki, brzozy, oraz drzewa kwitnące i owocujące.
Sokan - drzewko o dwóch pniach. To jeden z dwóch stylów, który dopuszcza liczbę parzystą w bonsai. Poniżej rozwidlenia pnia nie mogą wyrastać gałązki. Należy tak pokierować wzrostem drzewka, by jeden z pni był wyraźnie roślejszy od drugiego. Wysokość niższego pnia powinna być tyle razy mniejsza od wyższego, ile razy jego średnica jest mniejsza od średnicy większego pnia. Pierwsza dolna gałąź mniejszego drzewka musi wyrastać niżej niż pierwsza dolna gałąź wyższego. Gałęzie obu pni nie mogą się krzyżować. Najczęściej spotyka się w tym stylu sosny, jałowce, świerki i klony.
Soju - dwa drzewka, najczęściej tego samego gatunku, posadzone obok siebie. Zasada prowadzenia roślin jest taka sama, jak w przypadku stylu Sokan. Również tutaj spotyka się jałowce, sosny, klony i świerki. Bardzo ładnie wyglądają również mirty.
Kabudachi - roślina o wielu pniach wyrastających z jednego korzenia. Tworzą one grupę przypominającą niewielki lasek. Do tego stylu zaliczają się również odmiany Yamayori i Yamayose, w których bonsai stworzone zostało z kilku drzewek rosnących blisko siebie o charakteryzujących się splątaną strukturą korzeni. Zasady prowadzenia drzew są takie same jak w przypadku stylów sokan i soju. Różnica polega na ilości pni. Występują bonsai o trzech (sankan), pięciu (gokan), siedmiu (shichikan) pniach. Najczęściej w stylu kabudachi spotkać można sosny, jałowce i świerki.
Netsuranari - pnie wyrastają z poziomo zakopanego korzenia. Jest to styl bardzo rzadko spotykany nawet w samej Japonii.
Ikadabuki - nazywany jest stylem tratwy. Drzewka tak naprawdę są gałęziami wyrastającymi z pnia, umieszczonego poziomo w pojemniku. Tworzą jednolity lasek i pięknie prezentują się w bardzo płaskich pojemnikach. Jest to styl bardzo polecany początkującym bonsaistom. Do formowania nadają się zarówno drzewa iglaste jak i liściaste, które mają dodatkową zaletę zmiany wyglądu w zależności od pór roku. Najczęściej w ikadabuki pojawiają się sosny, świerki, jodły, wiązy, buki i klony.
Yose-uye - czyli laski bonsai. Składa się na nie co najmniej 7 drzewek różnej wysokości, posadzonych w płaskim pojemniku. Bardzo ważne, by sadząc drzewa oddać nastrój, jaki ma się kojarzyć z konkretną kompozycją. Zaleca się sadzić jeden gatunek drzew w jednym pojemniku. Jest to styl bardzo przydatny dla twórców posiadających wiele nieciekawych okazów, z którymi nie mają co zrobić. Do formowania Yose-uye można użyć sosen, modrzewi, cyprysików, jodeł, świerków, kryptometrii, brzostownic, wiązów, buków i klonów.
Ishizuke - drzewka kształtowane są w taki sposób, by rosły na powierzchni skały, w otworach skalnych, lub oplatały kamień swoimi korzeniami. Jest to próba odtworzenia górskiego krajobrazu ze stromiznami i urwiskami. Do tworzenia kompozycji można użyć dowolnej liczby drzewek, jednak pojedynczy okaz zawsze będzie się prezentował bardziej interesująco. Przy sadzeniu na skałach różnych gatunków drzew należy pamiętać, że drzewka iglaste należy posadzić w wyższych partiach niż liściaste. Uprawa bonsai jest bardzo miłym i wciągającym hobby, które może się przerodzić w obsesję. Wiem coś o tym, bo hoduję miniaturowe drzewka od 10 lat i muszę przyznać, że przerodziło się to w pewnej chwili w nałóg. Dbanie o roślinę, która w całości jest kształtowana dzięki wyobraźni i umiejętnościom twórcy, to wielka przyjemność, ale również ogromna odpowiedzialność. Żeby hodować bonsai potrzeba dużej wiedzy teoretycznej. Samo podlewanie nie wystarczy, by z sadzonki wyrosło miniaturowe drzewko. Dlatego jeśli kogoś zainteresowałam powyższym artykułem na tyle, że sam chciałby posiadać własne bonsai, niech sięgnie po jakąkolwiek książkę z tej dziedziny zanim zacznie eksperymentować na żywej roślince. Oczywiście służę radą i pomocą, ale nie zmienia to faktu, że przynajmniej jeden podręcznik należy mieć, by w razie potrzeby móc sprawdzić potrzebne informacje.
Ja sam z początku polegałem na jednej książce (bo nie było innych) i szczątkowych wiadomościach zaczerpniętych z gazet. Teraz kilka książek z tej dziedziny wydane w Polsce po 2000 roku Kilkadziesięt książek z internetu to wsparcie. Szukam w nich inspiracji do kształtowania kolejnych roślin.. Mam jednak nadzieję, że za dziesięć piętnaście lat dochowam się prawdziwego bonsai wychodowanego przez siebie, które będę mógł z dumą prezentować na wystawach i pokazach.
Bibliografia: Harry Tomlinson "Bonsai", Wiedza i Życie, W-wa 2001; Wolfgang Kohlhepp "Bonzai z naszych drzew", Diogenes, W-wa 2001; Andrzej Płochocki "Bonsai - sztuka miniaturyzacji drzew i krzewów", Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, W-wa 1990;
